Khu di tích Quốc gia đặc biệt Pác Bó

Khu di tích Quốc gia đặc biệt Pác Bó (xã Trường Hà, huyện Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng) là điểm đấu Km 0 Đường Hồ Chí Minh nằm sát biên giới Việt Nam - Trung Quốc, cách thành phố Cao Bằng khoảng 55 km. Pác Bó theo tiếng địa phương nghĩa là “miệng nguồn" hay "đấu nguồn". Pác Bó cũng là một trong những địa danh "đầu nguồn" của cách mạng Việt Nam, nơi đây đã gắn liền với giai đoạn lịch sử đặc biệt quan trọng trong cuộc đời hoạt động cách mạng của Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc, của cách mạng Việt Nam giai đoạn 1941-1945 và giai đoạn chuẩn bị Tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong cả nước.
a) Các điểm di tích
Khu di tích Quốc gia đặc biệt Pác Bó có diện tích rộng trên 295 ha, với 46 điểm di tích lớn, nhỏ được phân bố thành các cụm di tích chính như sau:
(1) Cụm di tích khu vực đầu nguồn
Đây là khu vực có nhiều điểm di tích có ý nghĩa lịch sử quan trọng liên quan đến quá trình sống và hoạt động cách mạng của Chủ tịch Hồ Chí Mình giai đoạn 1941-1945.
- Hang Cốc Bó (tiếng địa phương: Cốc có nghĩa là gốc, Bó là mỏ nước; Cốc Bó là gốc của mỏ nước, có nghĩa là dấu nguồn) rộng khoảng 80 m², cửa hang chỉ vừa một người đi vào, trong hang thoáng mát, có lỗ thông để lấy ánh sáng tự nhiên. Đây là nơi Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc và các đồng chí cản bộ cách mạng ở từ ngày 08/02/1941 đến trung tuần tháng 3/1941. Hang Cốc Bộ là một hang đá rất tiện lợi cho việc sinh hoạt và đi lại của các đồng chí hoạt động cách mạng.
Sau chiến sự Biên giới (tháng 02/1979), hang Cốc Bó bị đánh sập phần của và trấn hang. Đến năm 1990 và 1995, phần cảnh quan bên ngoài được vệ sinh và làm đường lên hang, có tất cả 79 bậc thể hiện 79 mùa xuân của Chủ tịch Hồ Chí Minh; sau này, từ năm 2007 đến tháng 5/2009, hang Cốc Bó được tu bổ, phục hồi tương đối nguyên trạng như cũ.
- Nhà ông Lý Quốc Sảng: ngôi nhà Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đã ở khi mới trở về Tổ quốc lãnh đạo cách mạng (từ ngày 28/01 đến ngày 07/02/1941), Gia đình ông Lý Quốc Súng là người dân tộc Nùng, gốc Trung Quốc sang Việt Nam sinh sống, là gia đình sớm được giác ngộ cách mạng, đi theo cách mạng. Ngôi nhà được dựng vào khoảng năm 1937 theo kiểu nhà sàn ở địa phương, hiện nay được phục dựng lại trên nền nhà cũ, toàn bộ nội thất trưng bày mô phỏng theo ngôi nhà năm xưa Bác Hồ và các đồng chí cách mạng đã ở
- Vườn trúc: Chủ tịch Hồ Chí Minh trống lưu niệm ngày 20/02/1961. Hiện nay, vườn trúc vẫn được bảo tồn và chăm sóc thường xuyên.
- Bếp nấu cơm: bếp phục vụ Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc trong thời gian Người sống và hoạt động tại Pác Bó. Hiện nay, nơi đây đã được cấm bia ghi dấu di tích,
- Cây ổi đầu nguồn: thời gian Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc ở đây thường lấy là và búp ổi đun làm nước uống thay chè,
- Khu vực đầu nguồn: nơi Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc thường đi qua để sang làm việc tại bản đã.
- Bàn đá: nơi Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc hằng ngày thường ra làm việc, dịch các tài liệu quan trọng thời kỳ Người ở trong hang Cốc Bộ.
- Hang Lũng Lạn (rộng khoảng 50 m³): nơi Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc ở và làm việc trong khoảng cuối tháng 3/1941.
- Hang Ngườm Vài (rộng khoảng 80 m²): nơi Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc trực tiếp dự, hướng dẫn và kết nạp Đảng cho đồng chí Nông Thị Trưng năm 1941.
- Cột mốc 108 (nay là cột mốc quốc giới số 675): nơi Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc trở về Tổ quốc trực tiếp lãnh đạo cách mạng Việt Nam ngày 28/01/1941.
(2) Cụm di tích Khuổi Năm - Lán Khuổi Nặm là một di tích lịch sử rất có giá trị, ghi dấn nhiều sự kiện quan trọng và là nơi Người ở lâu nhất trong thời gian sống và làm việc tại Pác Bó. Sau khi rời hang Cốc Bô, Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc ở hang Lũng Lạn một thời gian, vì hang trống trải, lạnh buốt, rắn rết nhiều nên Người chuyển về ở và làm việc tại khu vực Khuổi Nậm. Thời gian Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc ở đây khoảng từ tháng 3/1941 đến tháng 8/1942. Tại đây, Người trực tiếp chủ trì Hội nghị Trung ương Đảng lần thứ tám. Hội nghị đã hoàn chỉnh sự chuyển hướng chỉ đạo chiến lược của cách mạng Việt Nam đã được đề ra tại các Hội nghị Trương ương Đảng lần thứ sâu, bảy, xác định nhiệm vụ giải phóng dân tộc là nhiệm vụ bức thiết nhất của cách mạng nước ta lúc này, quyết định thành lập Mặt trận Việt Minh; chuẩn bị khởi nghĩa vũ trang. xúc tiến thành lập và phát triển lực lượng vũ trang, đi từ khởi nghĩa từng phần tiến lên Tổng khởi nghĩa... Nghị quyết của Hội nghị Trung ương Đảng lần thứ tám chính là sự chuẩn bị đường lối chính trị quyết định cho sự thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945 ở Việt Nam - mở ra thời ký mới của nước ta, chấm dứt ách đô hộ hơn 80 năm của chế độ thuộc địa, nửa phong kiến.
- Hang Sĩ Điếng và hang Diêm Tiêu: địa điểm được Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sử dụng làm hòm thư bí mật và nơi cất giấu tài liệu, giai đoạn 1941-1945.
(3) Cụm di tích Bó Bẩm
- Núi Các Mác, suối Lênin, hang Đầu Hổ: nơi nhân dân Cao Bằng đã tổ chức Lễ truy điệu Chủ tịch Hồ Chí Minh (tháng 9/1969). Những ngày đầu mới về nước, khi quyết định chọn hang Cốc Bộ làm nơi ở và làm việc, Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đã đặt tên cho dòng suối trước cửa hang (vốn có tên là suối Giàng, theo tiếng địa phương nghĩa là suối trời) là suối Lênin; ngọn núi bên đông suối (vốn có tên là Phía Tào, nghĩa là Núi Đào) được Người đặt tên là núi Các Mác.

- Nhà cụ Dương Văn Đình: là nơi Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc thường xuyên nói chuyện về cuộc sống của nhân dân, nỗi khổ của người dân mất nước, tuyên truyền về cách mạng.
- Khu ruộng Nà Chang: là nơi mít tỉnh đón Chủ tịch Hồ Chí Minh về thâm và nói chuyện với nhân dân Pác Bó ngày 20/02/1961.
- Nến nhà ông La Thanh: là cơ sở cách mạng quan trọng thời kỳ tiến khởi nghĩa.
- Khu ruộng Goọc Mu: tại địa điểm Goọc Mu, năm 1940, nhân dân thôn Pác Bó đã từng vào đây cất máu ăn thể, nguyện suốt đời đi theo cách mạng.
(4) Các điểm lưu niệm tại khu trung tâm
- Đền thờ Chủ tịch Hồ Chí Minh, sân trung tâm: Đến thờ Chủ tịch Hồ Chí Minh là nơi tưởng nhớ, khắc ghi công lao to lớn của Người đối với dân tộc; đồng thời cũng là nơi để nhân dân thể hiện lòng tôn kính đổi với vị Lãnh tụ muôn vàn kính yêu, là nơi giáo dục truyền thống cách mạng, tỉnh thần yêu nước đối với mọi thể hệ người Việt Nam.
Ngày 19/5/2010, Đền thờ Chủ tịch Hồ Chí Minh được khởi công xây dựng và được khánh thành vào ngày 19/5/2011. Toàn bộ công trình Đền thờ Chủ tịch Hồ Chí Minh, khuôn viên cây xanh được xây dựng quy hoạch với tổng diện tích trên 5.000 m². Tọa lạc trên ngọn núi "linh thiêng" theo tiếng địa phương có tên gọi là Tếnh chấy", thuộc khu vực trung tâm Khu di tích. Đến thờ là hình ảnh cách điệu ngôi nhà sàn của người dân tộc Tày, Nùng tỉnh Cao Bằng. Đến quay hướng Nam, giản dị, trang nghiêm, có
tính biểu tượng cao và gây ấn tượng sâu sắc.
Đặt tại vị trí trang trọng nhất của ngôi đến là tượng Bắc. Tượng Bác được đúc bằng hợp kim đồng có kích thước cao 1,8 m nặng 1,26 tấn được an tọa tại lĩnh thờ trung tâm Đến. Tượng Bác tựa lưng vào núi rừng Pác Bó, nơi có dòng suối Lênin trong xanh, hiển hòa, ngọn núi Các Mác hùng vĩ.
- Nhà trưng bày Khu di tích Quốc gia đặc biệt Pác Bó: được xây dựng và mở rộng diện tích trên nền nhà trưng bày cũ, có thiết kế hiện đại. Nội dung trưng bày không chỉ trưng bày, giới thiệu quá trình hoạt động cách mạng của Chủ tịch Hồ Chí Minh và những sự kiện lịch sử diễn ra tại Pác Bó, mà còn trưng bày và giới thiệu toàn bộ quá trình hoạt động của Chủ tịch Hồ Chí Minh qua các giai đoạn: 1941-1945; 1945-1954; 1954-1961 tại Cao Bằng, nhằm đáp ứng nhu cầu của khách tham quan, nghiên cứu, học tập, tìm hiểu về sự nghiệp hoạt động cách mạng của Chủ tịch Hồ Chí Minh.
5) Cụm di tích Kim Đồng
( Khu di tích lịch sử Kim Đồng, nơi thành lập Đội Nhi đồng cứu quốc ngày 15/5/1941 (tiến thân của Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh); nơi sinh ra, lớn lên, hoạt động cách mạng và hy sinh anh dũng của anh hùng liệt sĩ Nông Văn Dền (tức Kim Đồng); tấm gương hy sinh anh dũng của Kim Đồng đã được ghi vào lịch sử của Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh, mãi mãi là tấm gương sáng để thiếu niên Việt Nam học tập và noi theo,
Kim Đồng (1929-1943) tên thật là Nông Văn Dền, dân tộc Nùng, sinh ra trong một gia đình nông dân nghèo tại làng Nà Mạ (xã Trường Hà, huyện Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng). Anh là người Đội trường đầu tiên của Đội Nhi đồng cứu quốc, tiền thân của Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh. Ngày 15/02/1943, Kim Đồng đã hy sinh anh dũng khí đánh lạc hướng quân Pháp để bảo vệ an toàn cho cán bộ ta. Với những cống hiến trong quá trình hoạt động cách mạng, ngày 23/7/1997, Kim Đồng đã được Đảng và Nhà nước truy tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân

Khu mộ Kim Đồng: nằm dưới chân núi Tèo Lài, thuộc làng Nà Mạ. Bên trái mộ Kim Đồng là mộ của mẹ Kim Đồng, chính giữa là tượng đài Kim Đồng và bức tường nghệ thuật thể hiện ý nghĩa 14 mùa xuân của Kim Đồng.
- Hang Nộc Ên: tại địa điểm này, vào tháng 8/1942, Kim Đồng đã được Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc giao nhiệm vụ thông tin liên lạc, bảo vệ cách mạng.
- Pô Đại - Thoong Mạ: nơi thành lập Đội Nhi đồng cứu quốc (ngày 15/5/1941), do Kim Đồng (Nông Văn Dền) là đội trường.
- Một số điểm di tích khác gắn với thời gian Kim Đồng hoạt động cách mạng như: Đấu cầu Nà Môn, Hòn Thìn Nghiếng, Đấu Phai Mục...
Ngoài các cụm di tích trên, Khu di tích Quốc gia đặc biệt Pác Bó còn có các điểm di tích: Đỉnh dốc Kéo Già, Ngã tư Đôn Chương

b) Giá trị của di tích
Khu di tích Quốc gia đặc biệt Pác Bó có giá trị đặc biệt quan trọng, là một trong những di tích trọng điểm trong hệ thống đi tích lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh và Trung ương Đảng. Đây là nơi in dấu giai đoạn lịch sử đặc biệt quan trọng trong cuộc đời và sự nghiệp hoạt động cách mạng của Chủ tịch Hồ Chí Minh và cách mạng Việt Nam trong những năm 1941-1945.
Pác Bó, Hà Quảng, Cao Bằng trở thành nơi cội nguồn cách mạng, "địa chỉ để thiêng liêng, nơi Bác đề ra những quyết sách lớn gắn liền với lịch sử vẻ vang của Đảng và dân tộc Việt Nam. Tại Pác Bó, Người đã triệu tập và chủ trì Hội nghị Trung ương Đảng lần thứ tâm, hoàn chỉnh sự chuyển hướng chỉ đạo chiến lược cách mạng Việt Nam; quyết định thành lập Mặt trận Việt Minh; đào tạo, huấn luyện cán bộ, xây dựng Cao Bằng trở thành căn cứ địa cách mạng... Từ đây chỉ đạo phong trào cách mạng cả nước, đến thời cơ, đứng lên Tổng khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945 giành thắng lợi, mở ra một kỷ nguyên mới cho dân tộc ta. Hàng năm, Khu di tích Quốc gia đặc biệt Pác Bó đón tiếp,
hướng dẫn hàng vạn lượt khách trong và ngoài nước đến tham quan, học tập và nghiên cứu. Đặc biệt, Khu di tích là nơi các đoàn đến dâng hương, dâng hoa để báo công với Bác Hồ, là nơi kết nạp đảng viên, đoàn viên của nhiều chi bộ, đảng bộ và các tổ chức đoàn thể trong cả nước. Là nơi tưởng nhớ, khắc ghi công lao to lớn của Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với dân tộc; nơi nhân dân thể hiện lòng tôn kính đối với Chủ tịch Hồ Chí Minh và cũng là nơi giáo dục truyền thống lịch sử, tinh thần yêu nước của dân tộc.
Khu di tích Quốc gia đặc biệt Pác Bó là nơi giúp các nhà nghiên cứu khoa học về lịch sử Đảng, lịch sử dân tộc đến nghiên cứu, học tập và nâng cao trình độ lý luận, chuyên môn thông qua những hình ảnh trực quan và một số tư liệu, tài liệu liên quan còn được lưu giữ và trưng bày tại đây. Là bảo tàng sống động về không gian và thời gian, lưu trữ những địa danh, hiện vật gắn liền với giai đoạn non trẻ của cách mạng Việt Nam.
Ngoài những giá trị lịch sử, văn hóa quan trọng, Khu di tích Quốc gia đặc biệt Pác Bó còn là thắng cảnh lý tưởng, sơn thủy hữu tình, thời tiết ôn hòa, không khí trong lành, là điểm du khách trong nước và quốc tế có thể đến tham quan di tích lịch sử, thưởng ngoạn thắng cảnh và du lịch sinh thái.
Khu di tích Quốc gia đặc biệt Pác Bó cũng là điểm đầu, nơi đặt "Km ở của Đường Hồ Chí Minh, tuyến đường bộ dài nhất Việt Nam (hơn 3.000 km), đi qua 28 tỉnh, thành phố, nổi thông đến Đất Mũi (Cà Mau).
Đảng bộ, chính quyền và nhân dân các dân tộc tỉnh Cao Bằng quyết tâm bảo tồn, phát huy giá trị di tích, góp phần tích cực vào việc giáo dục truyền thống cách mạng cho các thế hệ trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
Với những giá trị đặc biệt về lịch sử, văn hóa, khoa học, theo Quyết định số 548/QĐ-TTg ngày 10/5/2012 của Thủ tướng Chính phủ, Khu di tích lịch sử Pác Bó được công nhận là Di tích Quốc gia đặc biệt.

Nhà trưng bày Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Khu di tích quốc gia đặc biệt Pác Bó-Cao Bằng

Suối Lê Nin, núi Các Mác - nơi gắn với hình ảnh Bác Hồ ở Pác Bó

Đền thờ Bác Hồ, Khu di tích Quốc gia đặc biệt Pác Bó, xã Trường Hà (Hà Quảng). Ảnh: Thế Vĩnh